در دنیای دیزاین، همیشه صحبت از کنترل و برنامه‌ریزی دقیق تجربه‌ی کاربری در میان است. دیزاینرها تلاش می‌کنند همه‌ی جنبه‌های تعامل کاربر با محصولات را پیش‌بینی کرده و برای هر مرحله، پاسخ‌های مشخصی ارائه دهند. اما در این میان، آیا جایی برای اتفاقات غیرمنتظره و لحظات شگفتی وجود دارد؟ اینجاست که مفهوم دیزاین برای اتفاقات خوشایند و پیش‌بینی‌نشده یا همان «سرندیپیتی» وارد می‌شود. این مفهوم به هنر دیزاین سیستم‌ها و محصولاتی اشاره دارد که کاربر را به تجربه‌هایی ناخواسته، اما مثبت و خلاقانه هدایت می‌کنند.
در این جستار، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه دیزاین می‌تواند فضایی برای خلق لحظات غیرمنتظره فراهم کند و چطور این اتفاقات خوشایند می‌توانند ارزش تجربه‌ی کاربری را افزایش دهند.

چیستی دیزاین برای شگفتی

دیزاین برای شگفتی (Designing for serendipity) به معنای ایجاد ساختارهایی است که کاربر را به برخورد با ایده‌ها، اطلاعات یا تجربه‌های جدید هدایت می‌کند، بدون آنکه این برخوردها به‌صورت مستقیم برنامه‌ریزی شده باشند. به عبارت دیگر، این نوع دیزاین فضایی ایجاد می‌کند که کاربران به‌طور غیرمنتظره‌ای به چیزی که به دنبالش نبودند، برسند و این برخورد‌ها معمولاً منجر به نتایج مثبتی می‌شود.
به‌طور سنتی، دیزاین متمرکز بر نیازهای شناخته‌شده و مشخص کاربران است. دیزاینرها به دنبال حل مشکلات مشخص و پیش‌بینی‌شده هستند. اما در دیزاین برای شگفتی، دیزاینر به کاربر اجازه می‌دهد که از مسیری غیرمنتظره عبور کند و به چیزی که حتی تصورش را نمی‌کرده برسد.

نمونه‌های کاربردی از دیزاین برای شگفتی

1.    دیزاین وب‌سایت و اپلیکیشن‌ها
از نمونه‌های بارز دیزاین برای شگفتی، دیزاین وب و اپلیکیشن‌هاست. برخی از شبکه‌های اجتماعی و فروشگاه‌های آنلاین با استفاده از الگوریتم‌هایی که مبتنی بر علایق کاربر است، محتوا یا محصولاتی را پیشنهاد می‌دهند که کاربر به‌طور مستقیم به‌دنبال آن‌ها نبوده، اما احتمال دارد برای او جذاب باشند. به‌عنوان مثال، هنگامی که شما در اینستاگرام یا یوتیوب جستجو می‌کنید، ممکن است با پیشنهاداتی روبرو شوید که به‌دلیل رفتار شما در گذشته و علایق پیشین‌تان به شما پیشنهاد شده‌اند و تجربه‌ای غیرمنتظره و جالب برای شما ایجاد می‌کنند.
2.    دیزاین محصولات فیزیکی
در دنیای محصولات فیزیکی، برخی اشیاء به‌گونه‌ای دیزاین می‌شوند که به کاربر اجازه می‌دهند استفاده‌های جدید و غیرمنتظره‌ای از آن‌ها بیابد. این نوع دیزاین به کاربر امکان می‌دهد محصول را به روش‌هایی که از قبل تعریف نشده‌اند، کشف و تجربه کند. نمونه‌ای از این موضوع می‌تواند صندلی‌هایی با دیزاین چندمنظوره باشد که کاربر بتواند با تغییر موقعیت صندلی، کارکردهای مختلفی از آن بگیرد، چیزی که شاید در ابتدا برای او واضح نبوده باشد.

چرا اتفاقات خوشایند یا لحظات شگفتی مهم هستند؟

یکی از دلایل اهمیت دیزاین برای شگفتی، ایجاد تجربه‌ای عمیق‌تر و شخصی‌تر برای کاربران است. وقتی کاربران چیزی غیرمنتظره اما مفید پیدا می‌کنند، ارتباط احساسی قوی‌تری با آن محصول یا سرویس برقرار می‌کنند. این لحظات شگفت‌انگیز می‌تواند تأثیر مثبتی بر برند و تعامل با محصول بگذارد.
همچنین، این نوع دیزاین باعث تحریک حس کنجکاوی و خلاقیت کاربر می‌شود. کاربرانی که در تجربه‌ی خود احساس می‌کنند که آزادانه می‌توانند به کشف چیزهای جدید بپردازند، احتمالاً به تعامل بیشتر با محصول ترغیب خواهند شد.

چگونه می‌توان برای شگفتی دیزاین کرد؟

1.    ایجاد فضاهای باز و انعطاف‌پذیر
یکی از راه‌های ایجاد شگفتی در دیزاین، خلق فضاهایی است که به کاربر امکان اکتشاف و تعامل آزادانه می‌دهد. در دیزاین فضاهای فیزیکی، این به معنای ارائه فضاهای چندمنظوره است که بتوانند با نیازهای مختلف کاربر تطبیق پیدا کنند. به‌عنوان مثال، دیزاین فضاهای کاری مدرن به‌گونه‌ای است که به کارکنان اجازه می‌دهد از محیط‌های مختلف برای اهداف گوناگون استفاده کنند.
2.    ترکیب غیرمستقیم الگوریتم‌ها
در دنیای دیجیتال، استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پیشنهاد محتوا یا محصولات غیرمستقیم به کاربران، روشی مؤثر برای ایجاد تجربه‌های شگفتی است. الگوریتم‌ها می‌توانند با تحلیل رفتار کاربران، پیشنهاداتی بدهند که باعث کشف محتوای جدید و غیرمنتظره شود.
3.    ترکیب عدم قطعیت در دیزاین
یکی دیگر از روش‌های مؤثر در ایجاد تجربه‌های شگفتی، ترکیب عناصر عدم قطعیت در دیزاین است. این به معنای ایجاد محصولاتی است که کاملاً قابل پیش‌بینی نباشند و کاربر را به کشف و تعامل تشویق کنند. این ایده به‌ویژه در دیزاین بازی‌ها و اپلیکیشن‌های تعاملی دیده می‌شود که کاربر را به کشف مراحل یا ویژگی‌های جدید در هر بار استفاده دعوت می‌کنند.

چالش‌ها و موانع دیزاین برای شگفتی

در حالی که دیزاین برای شگفتی می‌تواند ارزشمند باشد، اما چالش‌های خاصی نیز به همراه دارد. یکی از این چالش‌ها، ایجاد تعادل میان کنترل دیزاین و آزادی کاربر است. اگرچه دیزاین باید فضای کافی برای تجربه‌های غیرمنتظره فراهم کند، اما نباید کاربر را گیج یا سردرگم کند.
همچنین، دیزاین برای شگفتی نیازمند دقت زیادی در شناخت کاربران و نیازهای آن‌ها است. دیزاینر باید به دقت تحلیل کند که چگونه می‌تواند تجربه‌های غیرمنتظره را به‌گونه‌ای هدایت کند که مثبت و مفید باشند.

سخن پایانی

دیزاین برای شگفتی به معنای ایجاد فضا و محصولاتی است که به کاربران اجازه می‌دهد تا لحظاتی غیرمنتظره اما خوشایند را تجربه کنند. این لحظات می‌توانند باعث ایجاد ارتباطات عمیق‌تر و طولانی‌تر بین کاربر و محصول شوند و ارزش تجربه کاربری را افزایش دهند. با تمرکز بر ایجاد فضاهای انعطاف‌پذیر و استفاده از الگوریتم‌ها و عدم قطعیت در دیزاین، دیزاینرها می‌توانند تجربه‌های منحصر به فرد و الهام‌بخشی برای کاربران خلق کنند که فراتر از انتظارات اولیه آن‌ها باشد.