خاستگاه سادگی: بیست چشم‌انداز از دیزاین ژاپنی

این یادداشت نگاهی است به نمایشگاه «خاستگاه سادگی: ۲۰ چشم‌انداز از دیزاین ژاپنی» که از ۲۳ مارس تا ۹ ژوئن ۲۰۲۴ در موزه دیزاین ADI برگزار شد. 

نمایشگاه «خاستگاه سادگی: ۲۰ چشم‌انداز از دیزاین ژاپنی» نگاهی گسترده و میان‌رشته‌ای به دیزاین و صنعتگری ژاپن دارد تا ریشه‌های مفهوم سادگی را کشف کند. مفهومی که می‌تواند به صورت‌های مختلفی از جمله «خلاء» (کو)، «فضا» یا «سکوت» (ما)، گاه به عنوان «فقر» (وابی) و گذر زمان و مصرف (سابی) و در مواقع دیگر به عنوان «عدم تقارن»، «تعریف‌ناپذیری» و «نقصان» تعبیر شود. این مفاهیم در فلسفه‌های گوناگونی از جمله بودیسم ذن و اندیشه‌های شینتویی ریشه دارند و در تقابل با عقلانیت غربی قرار می‌گیرند.
این نمایشگاه که توسط روسلا منگاتزو، محقق هنر و فرهنگ ژاپن از دانشگاه میلان، گردآوری شده است و دیزاین گرافیک و نمایشگاه‌ توسط کنیا هارا صورت گرفته است، به مثابه جنگلی از اشیاء تصور شده که بازدیدکننده در آن قدم می‌زند. هر گروه از درختان مجموعه‌ای از اشیاء را در بر می‌گیرند که کیفیت‌های مشترکی دارند. این اشیاء به شکل ترکیبی از آثار دیزاینرها و صنعتگران مختلف انتخاب شده‌اند و مفهوم سادگی را با کلمات کلیدی به تصویر می‌کشند که به طبیعت این اشیاء اشاره دارد و بازدیدکننده را در طول تجربه نمایشگاه راهنمایی می‌کند.
در این نمایشگاه بیش از ۱۵۰ اثر به نمایش گذاشته شده که بیشتر آنها برای اولین بار در ایتالیا دیده می‌شوند. این آثار از برجسته‌ترین چهره‌های دیزاین مدرن و معاصر ژاپن، از کسانی که تاریخ دیزاین ژاپنی را از دهه ۱۹۶۰ رقم زده‌اند تا دیزاینرهای نسل‌های جدید که کمتر در سطح بین‌المللی شناخته شده‌اند، گردآوری شده‌اند.
تمامی این آثار به مهارت‌های دست‌سازانه‌ای اشاره دارند که به طور سنتی تکنیک‌ها، مواد و اشکال را با دیزاین‌هایی که از نسلی به نسل دیگر در کارگاه‌های تاریخی و نزد استادان صنایع دستی منتقل شده‌اند، ترکیب کرده‌اند. این استادان که به عنوان «گنجینه‌های ملی زنده» شناخته می‌شوند، میراث ناملموس فرهنگ ژاپن را به دوش می‌کشند.
این دانش چندصدساله تأکید ویژه‌ای بر مواد طبیعی همچون چوب، کاغذ، فلز، سرامیک و پارچه دارد و حساسیت نسبت به ویژگی‌های هر یک از این مواد، مرز بین دیزاین و هنر را بسیار سیال می‌سازد. همان‌گونه که کیوریتور نمایشگاه، روسلا منگاتزو می‌گوید: «سادگی دقیقاً از تطابق عمیق فرم‌ها با طبیعت متولد می‌شود، تلاشی برای حفظ تقدسی که در هر عنصر وجود دارد و از اندیشه‌های آنیمیستی شینتویی نشأت گرفته و بنیان‌های فرهنگ ژاپن را پایه‌ریزی کرده است».
این رویکرد پیوند نزدیک بین دیزاین و صنعتگری و تعادل همیشگی بین ماده و انسان، تکنیک و فناوری را که ویژگی ثابت تولید ژاپنی است، برجسته می‌سازد.
این پروژه تحقیقاتی با حمایت ویژه بنیاد ایشیباشی توکیو ممکن شده است، بنیادی که لوچانو گالیمبرتی، رئیس ADI از آن بابت این همکاری ارزشمند که امکان اجرای پروژه‌ای بی‌سابقه در تحلیل و گسترش دیزاین ژاپنی در مقایسه با دیزاین ایتالیایی را فراهم کرده، قدردانی کرده است.
نمایشگاه که توسط موزه دیزاین ADI با همکاری The Museum Box تولید شده، همچنین فرصتی است برای بازخوانی رابطه بین دیزاین ژاپنی و دیزاین ساخت ایتالیا.

دیزاین ژاپنی: نمونه‌ای از ظرافت و کمینه‌گرایی

دیزاین ژاپنی از دیرباز به خاطر زیبایی‌شناسی کمینه‌گرای خود که هر عنصر آن با دقت سنجیده می‌شود و هر شیء آن دارای کارکردی خاص است، مورد تحسین قرار گرفته است. این نمایشگاه این فلسفه را به خوبی به تصویر کشیده و اقلامی را به نمایش گذاشته است که اصول «کانسو» (سادگی) را تجسم می‌بخشند. این مفهوم که ریشه در فلسفه ذن دارد، بر حذف موارد غیرضروری تأکید می‌کند و به دنبال خلوص فرم و کارکرد است. اشیاء به نمایش درآمده، از ظروف سنتی چای و سرامیک‌های ظریف گرفته تا ابزارهای الکترونیکی مدرن، همگی از ظرافت ذاتی ناشی از دیزاین بی‌پیرایه خود برخوردارند.
یکی از نکات برجسته نمایشگاه، مجموعه‌ای از ظروف سنتی چای ژاپنی است که فلسفه «وابی‌سابی» – زیبایی نقص و گذرا بودن – را تجسم می‌بخشند. این اشیاء با فرم‌های نامتقارن و زیبایی کم‌ادعای خود، قدردانی ژاپنی‌ها از چرخه طبیعی رشد و زوال و پذیرش فروتنانه نقص را به نمایش ‌می‌گذارند.

دیزاین ایتالیایی: نوآوری از طریق سادگی

در مقابل این چیدمان، نمایشگاه شاهکارهای دیزاین ایتالیایی  به نمایش گذاشته شده ‌است که به خاطر تعادل پیچیده بین فرم و کارکرد شناخته شده است. دیزاین ایتالیایی، در حالی که اصول سادگی را به اشتراک می‌گذارد، اغلب رویکردی بیانی و نوآورانه دارد. اقلام منتخب نشان می‌دهند که دیزاینرهای ایتالیایی چگونه از سادگی برای بهبود قابلیت استفاده و جذابیت زیبایی‌شناختی بدون قربانی کردن خلاقیت یا پیشرفت تکنولوژیکی استفاده می‌کنند.
در میان شاهکارهای ایتالیایی، اقلام نمادینی مانند ماشین‌های تایپ اولیوتی و ظروف آشپزخانه شیک آلسی به نمایش گذاشته شده‌است. این اشیاء نشان می‌دهند که چگونه دیزاین ایتالیایی فراتر از عملکرد صرف رفته و اشیاء روزمره را به قطعات هنری تبدیل می‌کند که به طور یکپارچه در محیط کاربر جا می‌گیرند و در عین حال قابلیت استفاده برتر را ارائه می‌دهند. دیدگاه ایتالیایی‌ها نسبت به سادگی به این ترتیب به عنوان یک رقص پیچیده بین نوآوری و محدودیت آشکار می‌شود که هر خط، منحنی و انتخاب مواد در آن با دقت و تفکر همراه است.

گفتگویی بین فرهنگ‌ها

نمایشگاه موزه دیزاین ADI یک گفتگوی منحصر به فرد بین فلسفه‌های دیزاین ژاپنی و ایتالیایی ایجاد کرد. همجواری فضای نمایش این اشیاء، باعث شد تا بازدیدکنندگان بتوانند تفسیرهای ظریف سادگی را در فرهنگ‌های مختلف درک کنند. اشیاء ژاپنی با تأکید بر مواد طبیعی و صنعت‌گری سنتی، فلسفه دیزاین را که به شدت با طبیعت و میراث فرهنگی در هم آمیخته است، به نمایش گذاشتند. در مقابل، اقلام ایتالیایی نشان دادند که چگونه سادگی می‌تواند بستر مناسبی برای آزمایش‌های تکنولوژیکی و زیبایی‌شناختی باشد.
این تعامل بین فرهنگی همچنین بر جهانی بودن اصل سادگی به عنوان یک اصل دیزاین تأکید داشت. صرف نظر از منشأ فرهنگی، سادگی در دیزاین به دنبال تقطیر ذات یک شیء به خالص‌ترین فرم خود است، به گونه‌ای که هر عنصر هدفی داشته باشد و به هماهنگی و تعادل کلی کمک کند.

برتری در هنرگردانی

برتری هنرگردانی نمایشگاه «خاستگاه سادگی» در ترتیب دقیق اشیاء و جریان بی‌نقص فضای نمایشگاه مشهود است. هر نمایش با دقت ساخته شده تا ارتباطات و تضادها را به تصویر بکشد و بازدیدکنندگان را تشویق کند تا در مورد ارزش ذاتی و زیبایی سادگی تأمل کنند. روایت نمایشگاه هم آموزشی و هم الهام‌بخش است و بینش‌های عمیقی در مورد فلسفه‌های زیربنایی دیزاین ژاپنی و ایتالیایی ارائه می‌کند.

سخن پایانی

نمایشگاه «خاستگاه سادگی» یک بررسی عمیق از اصل سادگی در دیزاین بود که از دیدگاه شاهکارهای ژاپنی و ایتالیایی به خوبی تبیین شد. این نمایشگاه به ظرافت کمینه‌گرایی و جستجوی جهانی برای خلوص در دیزاین پرداخت و دیدگاه بین‌فرهنگی غنی‌ای ارائه داد که به شدت با علاقمندان به دیزاین و عموم مردم هم‌نوا شد. نمایشگاه نه‌تنها بر فضایل زیبایی‌شناختی و عملکردی سادگی تأکید کرد بلکه به اهمیت بی‌زمان این اصل دیزاین در دنیای همیشه در حال تحول ما نیز اشاره داشت.

منابع و ارتباطات سودمند

1. https://www.adidesignmuseum.org/en/exhibition/origin-of-simplicity/

2. https://www.internimagazine.com/agenda/shows/origin-of-simplicity-unesposizione-in-20-visioni-alladi-design-museum-di-milano/