دوره‌های مختلف تاریخی، اصولاً بر اساس متریال‌ها یا پیشرفت تکنولوژی نام‌گذاری و تعریف شده‌اند. پس از گذراندن عصر سنگ، عصر آهن، عصر برنز، عصر بخار، عصر هسته‌ای و عصر اطلاعات، نوبت به عصر جدیدی رسیده که اکنون در آن زیست میکنیم. اما چه ماده یا فناوری ویژه‌ای زمان معاصر را به بهترین شکل معرفی می‌کند؟

موزه‌ی دیزاین لندن در سال 2021 میزبان نمایشگاهی بود با عنوان "Waste Age: What can design do?" یا «عصر پسماندها: چه کاری از دست دیزاین برمی‌آید؟». عنوان این نمایشگاه، پیشنهادی است برای اینکه عصر جدید را عصر پسماندها یا ضایعات نام‌گذاری کنیم و در کنار آن به طرح پرسش مهمی نیز بپردازیم؛ آیا دیزاین می‌تواند راه‌حل‌هایی برای گذر از فرهنگ دورریختن یا استفاده‌ی یکبارمصرف ارائه کند که به کاهش تولید زباله منجر شود؟

جمعیت زمین روز به روز در حال افزایش است و این در حالی است که هرروز منابع زمین بیشتر و بیشتر در حال نابود شدن و از بین رفتنند. بر کسی پوشیده نیست که ما در سراسر جهان با بحران جدی پسماند رو‌به رو هستیم. صنعت دیزاین در جا انداختن فرهنگ مصرف بی‌رویه و تولید مداوم زباله نقش مهمی ایفا کرده، اکنون زمان آن رسیده که نه تنها این جریان را متوقف کند بلکه برای جلوگیری از استثمار زمین نیز راهی بیابد. جما کرتین (Gemma Curtin)، کیوریتور نمایشگاه عصر پسماندها می‌گوید: «ما باید با مشکل پسماندها روبرو شویم. دیگر نمی‌توانیم نسبت به اتفاقاتی که برای چیزها، پس از دورریختنشان می‌افتد بی‌تفاوت باشیم. در عوض باید به اشیا به‌عنوان چیزهایی با عمر طولانی که می‌توانند زندگی‌های زیادی را تجربه کنند نگاه کنیم. این فقط یک نمایشگاه نیست، یک کمپین است تا بتوانیم در آینده خود نقش فعالی داشته باشیم».

این نمایشگاه با هدف مواجهه با بحران پسماند، با آمار و ارقامی از میزان تولید ضایعات در جهان آغاز می‌شد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. 25 درصد کل زباله های بریتانیا را بطری‌های پلاستیکی تشکیل می دهند که به طور معمول از خیابان ها، پارک ها و سواحل جمع آوری می‌شوند، در هر ثانیه 100000 کیسه پلاستیکی تولید می شود که میانگین استفاده از هر کیسه فقط 12 دقیقه است، در سال 2017، 12.5 میلیارد پوند لباس دور ریخته شد و از هر 400 لیوان قهوه فقط یک لیوان، آن هم با صرف مقدار قابل توجهی آب بازیافت می شود! همین چند نمونه کافیست تا به عمیق فاجعه‌ای که رقم زدیم، پی ببریم. پس از آن، نمایشگاه با یک سوال یا به بیانی بهتر با یک یادآوری جریان خود را ادامه می‌دهد؛ چه شد که ما به اینجا رسیدیم؟ جاستین مک‌گوئِرک (Justin McGuirk)، کیوریتور ارشد نمایشگاه، باور دارد که انسان ذاتاً موجودی اسراف‌کار نیست، بنابراین این حجم باورنکردنی از تولید پسماند در سال‌های اخیر به هیچ عنوان تصادفی نیست. فرهنگ دورریختن درواقع یکی از دستاوردهای دوران پساجنگ بوده  که از اواسط قرن بیست به بازار و به دنبال آن به دیزاین تحمیل شده‌است. ایده‌ای که خودخواسته خودش را در مقابل سبک زندگی میانه‌ی جنگ که بر مبنای صرفه‌جویی زیاد به دلیل شرایط سخت جیره‌بندی بود، قرار می‌داد. بر روی دیوارهای نمایشگاه سیری تاریخی از اطلاعاتی به نمایش گذاشته شده‌ بود که نسبت ما را با وضع موجود، بیش از پیش نمایان می‌کرد. یک آگهی‌ تبلیغاتی از دهه 1960 که شگفتی‌های یک لیوان پلاستیکی را با چنین شعاری به رخ می‌کشد: «بسیار جدید! لیوانی برای مهمانی که فقط از آن لذت می‌برید... و دور می‌اندازید». در کنار آن کیسه‌ی پلاستیکی متعلق به دهه‌ی 1980 آویزان شده که بر روی آن شرحی از مزیت‌های پلاستیک نسبت به کاغذ چاپ شده‌است. کسی چه میدانست فقط چهار دهه بعد، جهان بیش از یک میلیون کیسه‌ی پلاستیکی در دقیقه مصرف می‌کند؟!

کیوریتورهای پروژه بر این باورند که تولید پسماند از دیرباز تا کنون موتور اصلی اقتصاد بوده‌است. تاریخچه‌ی تولید لامپ، یک مورد بسیار روشنگر است. در دهه‌ی 1920، لامپ‌های تولید شده بسیار ماندگار و بادوام بودند، به طوری که این حجم از دوام یک محصول برای تولیدکنندگانش صرفه‌ی اقتصادی نداشت. در سال 1924، تولیدکنندگانی چون جنرال الکتریک، فیلیپس و دیگران، برای طول عمر لامپ‌ها استانداردی در نظر گرفتند که از 1000 ساعت تجاوز نمی‌کرد. عددی که پیش از این به 2500 ساعت هم می‌رسید. به همین ترتیب فرهنگ از رده خارج شدن محصولات متولد شد و به مرور به عرفی برای بازار تبدیل شد. سال 2020 شرکت اپل به دلیل کاهش سرعت تعمدی مدل‌های قدیمی‌تر برای تشویق کاربران به خرید مدل‌های جدیدتر ، 27 میلیون دلار جریمه شد و در سال 2021 برای پرداخت غرامت 60 میلیون دلاری مجدداً به همین دلیل از او شکایت شد.

بخش پایانی نمایشگاه با نگاهی بلندپروازانه، از ایده‌هایی نظیر تعمیر یا بازیافت فراتر می‌رود تا جهانی را تصور کند که در آن نه تنها منابع زمین به صورت مداوم استخراج نمی‌شوند، بلکه بر آنها افزوده می‌شود؛ جهانی که از عصر پسماندها عبور می‌کند و نو می‌شود. در این بخش، دیزاینرها با نمایش طیف خیره‌کننده‌ای از نوآوری‌ها، به تاثیر ازدیاد پسماندها بر کره‌ی زمین می‌پردازند و به دنبال راهکارهایی هستند برای بازنگری در شیوه‌ی تولید، مصرف و چگونگی بازگرداندن مجدد اشیا به چرخه‌ی تولید. دیزاین در تبدیل ضایعات به منابع ارزشمند می‌تواند نقش مهمی ایفا کند که ایده‌ای بسیار فراتر و تاثیرگذارتر از رو‌شی مانند بازیافت است. شاید بازیافت، معروف‌ترین روش کاهش زباله باشد، اما لزوماً معروف‌ترین‌ها، بهترین‌ها نیستند. فرآیند بازیافت نیاز به صرف قابل توجهی انرژی و منابع ارزشمند دارد و در عمل، چندان هم به نفع طبیعت نیست. پیشنهاد جایگزین دیزاینرها، تولید محصول از پسماندها با بهره‌گیری از دانش دیزاین است. این ترفند خلاقانه، نه تنها به کاهش حجم زباله‌ها کمک می‌کند بلکه با خلق ترکیبی منحصربه‌فرد از زیبایی و کاربرد، منجر به ارتقا دیزاین و به دنبال آن پویایی چرخه‌ی اقتصاد خواهد شد. اتفاقی که در نهایت به همزیستی بیشتر ما با طبیعت کمک چشمیگیری خواهد کرد.

گوشه‌گوشه‌ی نمایشگاه با هنر چیدمان و اطلاعات مفیدی روبه‌رو هستیم که همگی یک پیام دارند: «پسماندها، گرانبها هستند». زباله‌هایی که تولید می‌کنیم به خودی خود می‌توانند یک منبع عالی برای ایجاد چیزهای با ارزش باشند. عبارت "سطل زباله‌ی یک نفر گنج شخص دیگری است" بیش از هرزمان دیگری، امروز معنا دارد. انتخاب‌های ما در شیوه‌ی زندگی و نحوه‌ی مصرف، از غذا گرفته تا لباس، وسایل خانه و هرآنچه که در زیست روزمره در حال مصرف آن هستیم، حیاتی‌تر و مهم‌تر از آن هستند که فکرش را می‌کنیم. آیا بهتر نیست دیزاین اشیا از ابتدا به گونه‌ای باشد که برای مصارف طولانی‌مدت دیزاین شده‌باشند؟ اشیایی بادوام و کاربردی؟ چه می‌شود اگر انتخاب کنیم یک کالا را دوباره و دوباره مصرف کنیم؟ آیا وقت آن نرسیده تا تحولی اساسی در ذهنیتمان نسبت به زباله‌هایی که هر روز تولید میکنیم، ایجاد کنیم؟