درباره کتاب

کتاب "فلسفه دیزاین" اثر گلن پارسونز، یک اثر جامع و تحلیلی است که توسط افشین خاکباز به فارسی ترجمه شده و انتشارات مشکی آن را منتشر کرده است. این کتاب با بررسی مبانی نظری و فلسفی دیزاین، به دیزاینرها و علاقه‌مندان به این حوزه دیدگاهی عمیق و گسترده ارائه می‌دهد. در این متن، به معرفی و تحلیل مختصر این کتاب پرداخته خواهد شد.
پارسونز در این بخش کوتاه معرفی مختصری از کتاب ارائه می‌دهد:
«فلسفه بر دو نوع است: یکی از مسیرهای پاخورده‌ی سنت فلسفی و اندیشمندان بزرگ می‌گذرد و دیگری فلسفه‌ای که رهپویانش از راه‌های رفته بیرون می‌روند، وارد قلمرو بکرتری می‌شوند و رویکرد فلسفی را برای موضوعات تازه‌ای به‌کار می‌بندند. فلسفه دیزاین در گروه دوم قرار می‌گیرد، چون هیچ‌یک از شاخه‌های فلسفه تاکنون دیزاین را در کانون توجه خود قرار نداده‌است. 
امروزه دیزاین از چنان رواج و وجهه‌ای برخوردار است که بی‌توجهی فلسفه به آن نادیده نمی‌ماند. در واقع در میان حرف و حدیث‌های متأخر درباره‌ی «پایان هنر» می‌توان گفت که امروزه دیزاین از نظر اهمیت فرهنگی بر هنر سایه انداخته است. اگر چنین باشد، شاید زمان مناسبی برای بررسی فیلسوفانه آن فرا رسیده باشد. کتاب فلسفه دیزاین به چنین بررسی‌ای اختصاص دارد. قلمرو فلسفه دیزاین را ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که دغدغه‌های دیزاین، با پرسش‌های بنیادینی که ذهن فیلسوفان را به خود مشغول کرده است ارتباطی عمیق دارد». 

معرفی نویسنده و مترجم

گلن پارسونز، یکی از فیلسوفان برجسته در زمینه فلسفه هنر و دیزاین است. او با پژوهش‌های گسترده خود در زمینه‌های زیبایی‌شناسی، کاربردی بودن و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی دیزاین، سهم قابل توجهی در این حوزه داشته است. آثار پارسونز به دلیل تحلیل‌های دقیق و دیدگاه‌های نوآورانه، مورد توجه بسیاری از محققان و دیزاینرها قرار گرفته است.
افشین خاکباز، مترجم و نویسنده ایرانی، با ترجمه‌های دقیق و روان خود توانسته است آثار مهمی را به زبان فارسی برگرداند. ترجمه او از کتاب "فلسفه دیزاین" با حفظ امانت در انتقال مفاهیم اصلی، خوانندگان فارسی‌زبان را با مباحث فلسفی پیچیده دیزاین آشنا می‌کند.

تحلیل محتوای کتاب

کتاب با یک مقدمه کوتاه شروع شده و پس از ارائه هفت فصل، با یک پی‌نوشت (شامل صفحه‌ای مفید از پیشنهادات برای مطالعه بیشتر) به پایان می‌رسد. روایت کتاب ابتدا یک تعریف فلسفی از "دیزاین" را در فصل اول، "دیزاین چیست؟" ارائه می‌دهد و سپس در فصل دوم، "فرآیند دیزاین"، به بررسی چگونگی حل مسئله در دیزاین می‌پردازد. در اینجا، پارسونز به تفصیل درباره خصوصیات مسائل دیزاین و نقش دیزاینرها در حل آن‌ها صحبت می‌کند.
بخش دوم کتاب، مدرنیسم (فصل سوم) را به‌عنوان مطالعه موردی برای بررسی بیشتر مسائل فلسفی در زمینه‌های "بیان" (فصل چهارم)، "مفهوم کارکرد" (فصل پنجم)، "کارکرد، فرم و زیبایی‌شناسی" (فصل ششم) و "اخلاق" (فصل هفتم) معرفی می‌کند. به طور کلی، پارسونز مدرنیسم را به‌عنوان نظریه و عمل دیزاین که به وضوح با چگونگی ساختن دنیای مدرن ارتباط دارد، بررسی می‌کند و در نتیجه دیزاین را به‌عنوان یک فرآیند اساساً اجتماعی نشان می‌دهد.
کتاب با توسعه یک تعریف از "دیزاین" به عنوان "عملی اجتماعی" با ریشه‌های تاریخی در انقلاب صنعتی شروع می‌شود. در اینجا، پارسونز بدنه گسترده‌‌ی کارهای موجود در نظریه دیزاین را نادیده نمی‌گیرد، بلکه به وضوح تفاوت بین درک فلسفی از دیزاین و این بدنه را مشخص می‌کند: او بیان می‌کند در حالی که نظریه دیزاین بر نظریه‌پردازی ملاحظات عملی تمرکز دارد، "فلسفه دیزاین" عمل دیزاین را با "ابعاد مهم دیگر زندگی انسانی" مرتبط می‌کند. تعریف پارسونز دیزاین را به عنوان عملی اجتماعی که بر حل مسئله از طریق برنامه‌ریزی تمرکز دارد، ترویج می‌دهد. این دستاوردی فراتر از رشته فلسفه است زیرا پنجره‌ای برای تحقیق تجربی درباره چگونگی اجرای این اعمال اجتماعی در حرفه دیزاین معاصر باز می‌کند. 
در حالی که فصل چهارم و پنجم به بحث درباره "بیان" و "کارکرد" به عنوان مسائل اساسی مدرنیسم که مشکلات معرفتی (اپیستمولوژیکی) دیزاین را منعکس می‌کنند می‌پردازد، فصل ششم بحثی مهم و ضروری درباره "زیبایی‌شناسی" ارائه می‌دهد. در اینجا، پارسونز در تحلیل اندیشه مدرنیسم بیان می‌کند که زیبایی‌شناسی در دیزاین تنها به نوعی زیبایی عینی مربوط نمی‌شود. مطابق با بحث‌های فلسفی موجود درباره زیبایی‌شناسی (تاریخی و معاصر)، او درکی نسبی از این موضوع را هم به عنوان حالتی از بودن در جهان و هم به عنوان ستایش "زیبایی" - که می‌تواند از کارکرد نیز نشأت بگیرد - ترویج می‌دهد. این او را به بحث درباره زیبایی‌شناسی در زمینه سلیقه و به عنوان جنبه‌‌ای اساسی - و فلسفی – از دغدغه‌های دیزاین سوق می‌دهد.
مهم‌تر از همه، پارسونز کتاب خود را با فصلی درباره "اخلاق" به پایان می‌رساند که به درستی بر اهمیت ملاحظات اخلاقی دیزاینرها به عنوان پیامدهای محیط (مادی و غیرمادی) ما تأکید می‌کند. در اینجا، او با بیان اینکه اندیشه مدرنیسم "دیزاین خوب" را به عنوان نهایتاً "دیزاین اخلاقی" ترویج می‌دهد، شروع می‌کند. پارسونز ادامه می‌دهد که ملاحظات اخلاقی برای دیزاین ضروری هستند که به طور پیش‌فرض شامل سطوح بزرگی از پیچیدگی و مصالحه می‌شود. به عبارت دیگر، او بیان می‌کند که دیزاینرها همواره در حال تصمیم‌گیری درباره "دیزاین خوب" یا "بد" هستند، ارزش‌های مختلفی (مانند حریم خصوصی، پایداری محیطی یا آزادی انتخاب) را بیان کرده و اغلب آن‌ها را اولویت‌بندی می‌کنند. او ادامه می‌دهد که این با ادعای مدرنیسم درباره دیزاین کارکردی به عنوان دیزاین اخلاقی به دلیل اولویت‌بندی ارزش‌های خاص (مثلاً کارکرد) ممکن است به نفی ارزش‌های دیگر (مثلاً آزادی یا حریم خصوصی) منجر شود. با نگاه به عمل دیزاین معاصر، پارسونز به دشواری‌های کار دیزاینرها به عنوان عوامل اخلاقی پرداخته و رویکردهای جدید مانند دیزاین مشارکتی را به عنوان فرآیندهایی که می‌توانند ملاحظات اخلاقی را میانجی‌گری کنند، معرفی می‌کند.
نقطه قوت اصلی کتاب پارسونز این است که هر آنچه را وعده داده، انجام می‌دهد: تحلیل فلسفی قوی و رویکردی به "دیزاین" ارائه می‌دهد. در این راستا، هم بر آن به عنوان عملی اجتماعی تأکید می‌کند و هم بررسی می‌کند که چگونه مسائل فلسفی اساسی، مانند بیان، کارکرد، زیبایی‌شناسی و اخلاق، در این اعمال برجسته می‌شوند. این نه تنها تحقیقات اجتماعی بیشتر در این اعمال را تشویق می‌کند بلکه چارچوبی بسیار مورد نیاز برای چگونگی کاوش در عمل خلاقانه و ارتباط آن با جامعه ارائه می‌دهد. به عبارت دیگر، او با ارائه یک چارچوب نظری جامع از دیزاین، به طور موفقیت‌آمیزی یک حوزه جدید و بالقوه بین‌رشته‌ای از مطالعه را باز می‌کند.
با این حال، علیرغم دعوت خود به بررسی دیزاین به عنوان عمل اجتماعی، پارسونز بر تحلیل آثار و استدلال‌های دیگر دانشمندان تمرکز می‌کند. بحث او درباره مدرنیسم به عنوان یک رویکرد فلسفی برای حل مسائل دیزاین به این مفهوم جان می‌بخشد و ضروری و مهم است. با این حال، جالب‌تر بود که فراتر از مدرنیسم به عنوان نمونه‌ای بارز و پر بحث از نظریه و عمل دیزاین به بحث درباره مسائل فلسفی آن در قرن بیست و یکم، مانند مسائل مربوط به "سرمایه‌داری" یا "طبقه" می‌پرداخت. این موضوعات در میان‌رشته‌ها برای محققان و دیزاینرها اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کنند و گنجاندن آن‌ها در این بحث فلسفی جذاب می‌بود.

سخن پایانی

ترجمه کتاب "فلسفه دیزاین" نوشته گلن پارسونز به فارسی توسط افشین خاکباز و نشر مشکی، افزوده مهمی به فضای فکری فلسفه دیزاین در ایران است و بدون شک تأثیرات مثبتی در جامعه دیزاین ایران خواهد داشت. پارسونز با ترسیم و پیوند دادن پژوهش‌های فلسفی موجود در زمینه دیزاین و مسائل عملی، فرصت‌های جدیدی برای پژوهش بین‌رشته‌ای و درگیری فکری باز می‌کند. خواندن این کتاب برای هر کسی که به درگیری فکری با دیزاین علاقه‌مند است، یک ضرورت محسوب می‌شود.